İş Kanunu, işçi-işveren ilişkilerinde mesai (çalışma) süreleri, fazla mesai (çalışma) ve bu kapsamda işçinin haklarını düzenleyerek tarafların korunmasını amaçlamaktadır. Bu makalede 4857 sayılı İş Kanunu‘nda fazla mesai (çalışma) ve fazla sürelerle mesai (çalışma) kavramları, bu çalışmaların uygulanma esasları ve fazla mesai (çalışma) ücreti alacağı davalarının hukuki boyutu incelenmiştir.
4857 sayılı İş Kanunu Madde 41:
“Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla mesai (çalışma) yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama mesai (çalışma) süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla mesai (çalışma) sayılmaz.
Her bir saat fazla mesai (çalışma) için verilecek ücret normal mesai (çalışma) ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık mesai (çalışma) süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık mesai (çalışma) süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla mesai (çalışma) için verilecek ücret normal mesai (çalışma) ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla mesai (çalışma) veya fazla sürelerle mesai (çalışma) yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, mesai (çalışma) süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
63 üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla mesai (çalışma) yapılamaz.
Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.
Fazla mesai (çalışma) süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz.
Bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla mesai (çalışma) yaptırılamaz.
(Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâllerde haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla mesai (çalışma) için verilecek ücret, normal mesai (çalışma) ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.
Fazla mesai (çalışma) ve fazla sürelerle çalışmaların ne şekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.”
FAZLA MESAİ (ÇALIŞMA) VE FAZLA SÜRELERLE MESAİ (ÇALIŞMA) NEDİR?
Fazla Çalışma
İş Kanunu‘nun 41. maddesine göre fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Ancak işin niteliği, ülke ekonomisi veya üretimin artması gibi nedenlerle fazla mesai (çalışma) olur. 63. maddeye göre denkleştirme esasının uygulandığı durumlarda işçinin haftalık ortalama mesai (çalışma) süresi 45 saati aşmadığı sürece belirli haftalardaki fazla çalışmalar fazla mesai (çalışma) olarak değerlendirilmez.
Fazla çalışmanın uygulanabilmesi için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Ayrıca, bir yılda toplam fazla mesai (çalışma) süresi 270 saati geçemez.
Fazla Sürelerle Çalışma
Haftalık mesai (çalışma) süresinin iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile 45 saatin altında belirlendiği durumlarda haftalık belirlenen sürenin aşılması ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle mesai (çalışma) olarak adlandırılır.
FAZLA MESAİ (ÇALIŞMA) VE FAZLA SÜRELERLE MESAİ (ÇALIŞMA) ÜCRETLERİ
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti
Her bir saat fazla mesai (çalışma) için işçiye normal saatlik ücretinin %50 fazlası ödenir. Örneğin, işçinin saatlik ücreti 100 TL ise fazla mesai (çalışma) ücreti 150 TL olacaktır.
Fazla Sürelerle Mesai (Çalışma) Ücreti
Fazla sürelerle mesai (çalışma) durumunda işçi her bir saat için normal ücretinin %25 fazlası ücrete hak kazanır. Saatlik ücreti 100 TL olan bir işçi, fazla sürelerle mesai (çalışma) yaptığında saat başına 125 TL ücret alır.
Serbest Zaman Kullanımı
İşçi, fazla mesai (çalışma) veya fazla sürelerle çalışmaları karşılığında zamlı ücret yerine serbest zaman kullanmayı talep etme hakkı vardır. Fazla çalışmada her bir saat için 1 saat 30 dakika, fazla sürelerle çalışmada ise 1 saat 15 dakika serbest zaman hakkı doğar. Bu serbest zaman işçi tarafından 6 ay içinde ücrette kesinti olmaksızın kullanılmalıdır.
YER ALTI MADEN İŞÇİLERİNİN FAZLA ÇALIŞMASI
Yer altı maden işlerinde çalışan işçilere fazla mesai (çalışma) yaptırılamaz. Ancak, Kanun’un 42 ve 43. maddelerinde belirtilen zorunlu nedenler durumunda haftalık 37,5 saati aşan her bir saat için normal ücretin en az %100 fazlası ödenir. Bu hüküm, maden işçilerinin mesai (çalışma) şartlarının zorluğu nedeniyle özel olarak düzenlenmiştir.
FAZLA ÇALIŞMA (MESAİ) ALACAĞI DAVASI
Fazla mesai (çalışma) ücreti alacağı davası, işçi ile işveren arasındaki uyuşmazlıklarda en sık karşılaşılan davalardan biridir. Bu dava türü işçinin fazla mesai (çalışma) yapmasına rağmen bu çalışmalar karşılığı ücretinin tam ve doğru şekilde ödenmediği iddiasıyla açılır. İşçi, bu davada fazla mesai (çalışma) yaptığını ispatlamakla yükümlüdür. Aşağıda fazla mesai (çalışma) ücreti alacağı davaları ile ilgili detaylı bilgilere yer verilmiştir.
FAZLA MESAİ (ÇALIŞMA) ÜCRETİ ALACAĞI DAVASININ ŞARTLARI
Bir işçinin fazla mesai (çalışma) ücreti talep edebilmesi için şu şartların gerçekleşmesi gerekir:
- Haftalık Mesai (çalışma) Süresi: İşçi, haftalık 45 saati aşan sürelerde çalışmış olmalıdır. Sözleşmede haftalık mesai (çalışma) süresi 45 saatin altında belirlenmişse 45 saate kadar yapılan fazla sürelerle çalışmalar da bu kapsama girer.
- Ücretin Ödenmemesi: İşçi, yaptığı fazla çalışmaların karşılığını almamış veya eksik almış olmalıdır.
FAZLA (MESAİNİN) ÇALIŞMANIN İSPATI
Fazla mesai (çalışma) iddiasında bulunacak işçinin bu çalışmaları ispatlaması gerekmektedir. Aşağıdaki belgeler ve deliller, fazla mesai (çalışma) iddiasının ispatında kullanılır:
- Puantaj Kayıtları: İşçinin işyerine giriş-çıkış saatlerini gösteren belgeler.
- Ücret Bordroları: Fazla mesai (çalışma) ücretlerinin ödendiğine veya ödenmediğine dair kayıtlar. Bordrolarda fazla mesai (çalışma) ücretinin ödendiği belirtilmişse işçinin bu bordroya ihtirazı kaydı koyması gerekir.
- Tanık Beyanları: İş yerinde çalışan diğer işçilerin beyanları fazla çalışmanın ispatına yarar.
- İşyeri Kayıtları ve Kamera Görüntüleri: Özellikle büyük işletmelerde iş yeri içi kayıtlar da ispat açısından önemlidir.
ZAMANAŞIMI SÜRESİ
Fazla mesai (çalışma) ücreti alacakları 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Bu süre, fazla mesai (çalışma) ücretinin doğduğu tarihten itibaren işlemeye başlar.
FAZLA MESAİ (ÇALIŞMA) ÜCRETİNİN HESAPLANMASI
Fazla mesai (çalışma) ücreti, işçinin saatlik ücretinin %50 artırılmasıyla hesaplanır. Bu hesaplama şu adımlarla olur:
- Günlük Ücretin Belirlenmesi: İşçinin aylık brüt ücreti, ay içerisindeki toplam mesai (çalışma) gününe -30 güne- bölünür. Bu günlük ücret olur.
- Saatlik Ücretin Hesaplanması: Günlük ücret günlük mesai (çalışma) süresi olan 7,5 saate bölünerek saatlik ücret bulunur.
- Fazla Mesai (Çalışma) Ücreti: Saatlik ücretin %50 artmasıyla fazla mesai (çalışma) ücreti ortaya çıkar.
Örnek Hesaplama:
- Aylık brüt ücret: 15.000 TL
- Saatlik ücret: 15.000 ÷ 30 ÷ 7,5 = 66,67 TL
- Fazla mesai (çalışma) ücreti: 66,67 TL × 1,5 = 100 TL
Eğer işçi 10 saat fazla mesai (çalışma) yapmışsa, hak ettiği ücret: 10 × 100 TL = 1.000 TL olacaktır.
MAHKEME SÜRECİ
Arabuluculuk Süreci
Fazla mesai (çalışma) ücreti talepleri için dava açmadan önce arabuluculuk sürecinin tamamlanması zorunludur. Arabuluculuk görüşmelerinden sonuç alınamaması durumunda işçi dava açma hakkına sahiptir.
Dava Açılışı:
İşçi, fazla mesai (çalışma) ücreti talebini İş Mahkemesi’nde dava açarak ileri sürer. Dava dilekçesinde:
- İşçinin mesai (çalışma) saatleri,
- Fazla çalışma (mesai) yaptığı süreler,
- Ücretin ödenmediğine dair detaylı açıklamalar yer almalıdır.
Mahkeme İncelemesi:
Mahkeme, tarafların delillerini değerlendirerek karar verir. Genellikle şu adımları izler:
- İşyerine ait puantaj ve bordro kayıtlarının incelenmesi.
- Tanık beyanlarının dinlenmesi.
- Fazla mesai (çalışma) sürelerinin hesaplanması.
Faiz ve Yargılama Giderleri:
Mahkeme, fazla mesai (çalışma) alacağına mevduata uygulanan en yüksek faiz işletir. Bu faiz, yazılı bildirim varsa bu tarihten yoksa dava tarihinden itibaren işlemeye başlar. Ayrıca davayı kazanan taraf yargılama giderlerini de karşı taraftan talep eder.
FAZLA ÇALIŞMA (MESAİ) ÜCRETİ ALACAĞI DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
Fazla (mesai) mesai (çalışma) alacağı davasında görevli ve yetkili mahkeme, İş Mahkemeleri Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde belirlenmiştir. Bu konuda görev ve yetki şu şekildedir:
Görevli Mahkeme
Fazla (mesai) mesai (çalışma) alacağı davalarında görevli mahkeme İş Mahkemesi‘dir.
- Eğer ilgili yerde İş Mahkemesi yoksa, Asliye Hukuk Mahkemesi’nde İş Mahkemesi sıfatıyla görülür.
Yetkili Mahkeme
Yetkili mahkeme, işin yapıldığı yer veya işverenin yerleşim yeri mahkemesidir.
Türk hukukunda yetki açısından işçinin seçimlik hakkı bulunmaktadır. İşçi, aşağıdaki yerlerden birinde dava açar:
- İşçinin işini yaptığı (çalıştığı) yer mahkemesi,
- İşverenin yerleşim yeri mahkemesi,
FAZLA MESAİ (ÇALIŞMA) ÜCRETİ DİĞER İŞÇİLİK ALACAKLARI İLE BİRLİKTE TALEP EDİLEBİLİR Mİ ?
Evet, fazla mesai (çalışma) ücreti diğer işçilik alacakları ile birlikte talep olur. İşçinin işten ayrılması veya çıkarılması sonrasında doğan tazminat ve alacak hakları bir bütün olarak İş Mahkemesi‘nde dava konusu yapılabilir. Bu kapsamda işçi; ihbar tazminatı, kıdem tazminatı, yıllık izin ücreti, ücret alacakları, hafta tatili ve genel tatil ücretleri gibi haklarını da , fazla mesai (çalışma) ücretiyle birlikte talep eder.
İŞVERENİN SAVUNMALARI
İşveren, fazla (mesai) mesai (çalışma) alacağı iddialarına karşı şu savunmaları ileri sürme ihtimali vardır:
- İşçinin iddia ettiği kadar fazla çalışmadığını göstermek,
- Ücretlerin ödendiğini kanıtlamak (bordrolar veya banka dekontları ile),
İŞÇİ VE İŞVEREN İÇİN ÖNERİLER
İşçi İçin:
- Fazla mesai (çalışma) yaptığınız her durumu kayıt altına alın.
- Ücret bordrolarını dikkatle inceleyin ve fazla mesai (çalışma) ücretlerinizin ödendiğinden emin olun.
- Fazla çalışmaya dair tanık bulundurun ve dava açmadan önce hukuki destek alın.
İşveren İçin:
- Fazla çalışmaları yazılı onay ile yapın ve kayıt altına alın.
- İşçilere fazla mesai (çalışma) ücretlerini zamanında ve eksiksiz ödeyin.
- Bordroları açık ve şeffaf şekilde düzenleyin.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Fazla mesai (çalışma) ve fazla sürelerle çalışma, iş hayatında hem işçiler hem de işverenler açısından sık karşılaşılan ve dikkatle uygulanması gereken alanlardır. Kanun, işçinin sağlık ve refahını korumak amacıyla sınırlamalar getirmiş ve haklarının ihlal edilmesi durumunda dava açma imkanı tanımıştır.
İşverenlerin, fazla çalışmayı doğru yönetmesi ve işçilere haklarını tam ve eksiksiz ödemesi; işçilerin ise haklarını bilerek gerektiğinde yasal yollara başvurması iş barışını koruyacaktır. Fazla çalışma (mesai) ücretine dair davalarda, hukuki delillerin güçlü şekilde sunulması ve doğru bir savunma stratejisi tarafların lehine sonuçlar doğuracaktır.
Son olarak görüleceği fazla çalışma (mesai) ücreti alacağı davasının bazı şartları bulunmaktadır. Karmaşık bir hukuki süreçten ibarettir. Tüm bu süreçte hak kaybına uğramamak ve davanın seyrinin hızlanabilmesi için mutlaka bir avukat ile iletişime geçmenizi tavsiye ederiz.
📞 PROFESYONEL HUKUKİ DESTEK ALIN
Fazla çalışma ücreti alacağı davası teknik bilgi gerektiren konudur. Davanızda hak kaybı yaşamamak için profesyonel bir avukat desteği almanız büyük önem taşır.
Hemen bizimle iletişime geçin
📌 Menderes İşçi Avukatı – Av. Ardahan ÇAKIR
📞 +90 530 180 82 49
📧 av.ardahancakir@gmail.com