Türk hukukunda ihtiyati tedbir, hukuk uyuşmazlıklarında tarafların haklarının korunmasını ve muhtemel zararların önlenmesini sağlayan önemli bir geçici hukuki koruma aracıdır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 389 ila 399. maddelerinde düzenlenen ihtiyati tedbir gerek dava açılmadan önce gerekse dava sürecinde tarafların haklarını etkili bir şekilde koruma amacı taşır.
Bu makalede Türk hukukunda ihtiyati tedbirin hukuki dayanağı, koşulları, talep ve karar süreci, teminat yükümlülükleri, uygulama yöntemleri, itiraz mekanizmaları ve haksız ihtiyati tedbir nedeniyle tazminat gibi konular detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
-
İHTİYATİ TEDBİRİN HUKUKİ DAYANAĞI VE AMACI
Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 389:
“(1) Mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağından ya da tamamen imkânsız hâle geleceğinden veya gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi hâllerinde, uyuşmazlık konusu hakkında ihtiyati tedbir kararı verilebilir.
(2) Birinci fıkra hükmü niteliğine uygun düştüğü ölçüde çekişmesiz yargı işlerinde de uygulanır.”
İhtiyati tedbir, HMK’nın 389. maddesi ile düzenlenmiş ve hukuki uyuşmazlıklarda korunma talep eden tarafın haklarını güvence altına almayı amaçlamıştır. Bu düzenleme özellikle şu durumları kapsar:
- Hakkın elde edilmesinin zorlaşacağı veya imkânsız hale geleceği durumlar,
- Gecikme nedeniyle ciddi zarar veya sakınca doğma ihtimali.
İhtiyati tedbirin amacı uyuşmazlık konusu hakkında nihai karar verilene kadar tarafların mevcut durumlarını korumak ve hukuki güvenliği sağlamaktır.
-
İHTİYATİ TEDBİRİN ŞARTLARI
İhtiyati tedbir kararı verilebilmesi için HMK 389. maddesi iki temel şart öngörmüştür:
- Koruma İhtiyacı: Hakkın elde edilmesinin zorlaşacağı, imkânsız hale geleceği veya gecikme nedeniyle zarar doğacağı konusunda makul bir endişenin varlığı.
- Yaklaşık İspat: Talepte bulunan tarafın talebinin haklılığı konusunda mahkemeyi yaklaşık ispat seviyesinde ikna etmesi.
Bu şartlar, ihtiyati tedbirin geçici ve ihtiyati niteliğini koruyarak kötüye kullanımını önler.
-
İHTİYATİ TEDBİR TALEBİ VE KARAR SÜRECİ
Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 390:
“(1) İhtiyati tedbir, dava açılmadan önce, esas hakkında görevli ve yetkili olan mahkemeden; dava açıldıktan sonra ise ancak asıl davanın görüldüğü mahkemeden talep edilir.
(2) Talep edenin haklarının derhâl korunmasında zorunluluk bulunan hâllerde, hâkim karşı tarafı dinlemeden de tedbire karar verebilir.
(3) Tedbir talep eden taraf, dilekçesinde dayandığı ihtiyati tedbir sebebini ve türünü açıkça belirtmek ve davanın esası yönünden kendisinin haklılığını yaklaşık olarak ispat etmek zorundadır.”
Talep Süreci:
İhtiyati tedbir talebi dava açılmadan önce yetkili mahkemeye, dava açıldıktan sonra ise asıl davanın görüldüğü mahkemeye yapılır (HMK 390/1). Talepte bulunan taraf, dilekçesinde tedbirin sebebini, türünü ve delillerini açıkça belirtmek zorundadır.
Karar Verilmesi:
Mahkeme, talebin haklılığı ve koruma ihtiyacını değerlendirerek tedbir kararı verir. Tedbirin niteliğine bağlı olarak karar şu şekilde olur:
- Mal veya hakkın muhafaza altına alınması,
- Bir yediemine tevdi edilmesi,
- Belirli bir fiilin yapılması veya yapılmaması.
-
İHTİYATİ TEDBİR KARARI
Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 391:
“(1) Mahkeme, tedbire konu olan mal veya hakkın muhafaza altına alınması veya bir yediemine tevdii ya da bir şeyin yapılması veya yapılmaması gibi, sakıncayı ortadan kaldıracak veya zararı engelleyecek her türlü tedbire karar verebilir.
(2) İhtiyati tedbir kararında; a) İhtiyati tedbir talep edenin, varsa kanuni temsilcisi ve vekilinin ve karşı tarafın adı, soyadı ve yerleşim yeri ile talep edenin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, b) Tedbirin, açık ve somut olarak hangi sebebe ve delillere dayandığı, c) Tereddüde yer vermeyecek şekilde, neyin üzerinde ve ne tür bir tedbire karar verildiği, ç) Talepte bulunanın, ne tutarda ve ne türde bir teminat göstereceği, yazılır.
(3) İhtiyati tedbir talebinin reddi kararı gerekçeli olarak verilir ve bu karara karşı kanun yoluna başvurulabilir. Yüzüne karşı aleyhine ihtiyati tedbir kararı verilen taraf da kanun yoluna başvurabilir. Bu başvurular öncelikle incelenir ve kesin olarak karara bağlanır.”
Türk Hukuku’nda ihtiyati tedbir kararı, dava sırasında veya öncesinde ortaya çıkabilecek zarar ve sakıncaları önlemek amacıyla verilir. Bu kararlar ilgili mal veya hakkın muhafaza altına alınması, bir yediemine tevdii edilmesi ya da belirli bir eylemin yapılması veya yapılmaması gibi tedbirleri içerir. İhtiyati tedbir kararında talep eden ve karşı tarafın kimlik ve adres bilgileri, tedbirin dayandığı sebepler ve deliller, tedbirin kapsamı ile açık ve somut olarak hangi mal veya hak üzerinde uygulandığı ve talep edenin göstereceği teminat tutarı belirtilmelidir. 22 Temmuz 2020 tarihli değişiklikle, tedbir talebinin reddi kararının gerekçeli olması ve bu karara karşı kanun yoluna başvurulabilmesi sağlanmıştır. Aleyhine tedbir kararı verilen taraf da kanun yoluna başvurabilir. Bu başvurular öncelikli ve kesin olarak karara bağlanır. Bu düzenleme hak arama özgürlüğünü güçlendirmekte ve usul güvenliğini artırmaktadır.
-
TEMİNAT GÖSTERİLMESİ
Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 392:
“(1) İhtiyati tedbir talep eden, haksız çıktığı takdirde karşı tarafın ve üçüncü kişilerin bu yüzden uğrayacakları muhtemel zararlara karşılık teminat göstermek zorundadır. Talep, resmî belgeye, başkaca kesin bir delile dayanıyor yahut durum ve koşullar gerektiriyorsa, mahkeme gerekçesini açıkça belirtmek şartıyla teminat alınmamasına da karar verebilir. Adli yardımdan yararlanan kimsenin teminat göstermesi gerekmez.
(2) Asıl davaya ilişkin hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyati tedbir kararının kalkmasından itibaren bir ay içinde tazminat davasının açılmaması üzerine teminat iade edilir.”
Tedbir talebinde bulunan taraf, haksız çıkması durumunda karşı tarafın veya üçüncü kişilerin uğrayabileceği zararları tazmin etmek amacıyla teminat göstermek zorundadır (HMK 392/1). Ancak mahkemenin resmî belge veya kesin delile dayalı durumlarda teminat alınmamasına karar verme durumu vardır.
-
İHTİYATİ TEDBİR KARARININ UYGULANMASI
Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 393:
“(1) İhtiyati tedbir kararının uygulanması, bu kararın, tedbir isteyen tarafa tefhim veya tebliğinden itibaren bir hafta içinde talep edilmek zorundadır. Aksi hâlde, kanuni süre içinde dava açılmış olsa dahi, tedbir kararı kendiliğinden kalkar.
(2) Tedbir kararının uygulanması, kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal ya da hakkın bulunduğu yer icra dairesinden talep edilir. Mahkeme, kararında belirtmek suretiyle, tedbirin uygulanmasında, yazı işleri müdürünü de görevlendirebilir.
(3) İhtiyati tedbir kararının uygulanması için, gerekirse zor kullanılabilir. Zor kullanmak hususunda, bütün kolluk kuvvetleri ve köylerde muhtarlar, uygulamayı gerçekleştirecek memurun yazılı başvurusu üzerine, kendisine yardım etmek ve emirlerine uymakla yükümlüdürler.
(4) İhtiyati tedbiri uygulayan memur, bir tutanak düzenler. Bu tutanakta, tedbir konusu ve bulunduğu yer gösterilir; tedbir konusu ile ilgili her türlü iddia bu tutanağa geçirilir. Tedbiri uygulayan memur, bu tutanağın bir örneğini tedbir sırasında hazır bulunmayan taraflara ve duruma göre üçüncü kişiye tebliğ eder.
(5) İhtiyati tedbir kararları hakkında kanun yoluna başvurulması hâlinde, tedbire ilişkin dosya ve delillerin sadece örnekleri ilgili mahkemeye gönderilir.”
Tedbir kararı, kararın taraflara tebliğinden itibaren bir hafta içinde uygulanmalıdır (HMK 393/1). Tedbirin uygulanması için, ilgili icra dairesine başvurulması gerekir. Gerekli durumlarda kolluk kuvvetleri veya köy muhtarları yardımıyla zor kullanılarak tedbirin uygulanması sağlanır.
-
İHTİYATİ TEDBİR KARARINA KARŞI İTİRAZ
Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 394:
“(1) Karşı taraf dinlenmeden verilmiş olan ihtiyati tedbir kararlarına itiraz edilebilir. Aksine karar verilmedikçe, itiraz icrayı durdurmaz.
(2) İhtiyati tedbirin uygulanması sırasında karşı taraf hazır bulunuyorsa, tedbirin uygulanmasından itibaren; hazır bulunmuyorsa tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden itibaren bir hafta içinde, ihtiyati tedbirin şartlarına, mahkemenin yetkisine ve teminata ilişkin olarak, kararı veren mahkemeye itiraz edebilir. Esas hakkında dava açıldıktan sonra, itiraz hakkında, bu davaya bakan mahkemece karar verilir.
(3) İhtiyati tedbir kararının uygulanması sebebiyle menfaati açıkça ihlal edilen üçüncü kişiler de ihtiyati tedbiri öğrenmelerinden itibaren bir hafta içinde ihtiyati tedbirin şartlarına ve teminata itiraz edebilirler.
(4) İtiraz dilekçeyle yapılır. İtiraz eden, itiraz sebeplerini açıkça göstermek ve itirazının dayanağı olan tüm delilleri dilekçesine eklemek zorundadır. Mahkeme, ilgilileri dinlemek üzere davet eder; gelmedikleri takdirde dosya üzerinden inceleme yaparak kararını verir. İtiraz üzerine mahkeme, tedbir kararını değiştirebilir veya kaldırabilir.
(5) İtiraz hakkında verilen karara karşı, kanun yoluna başvurulabilir. Bu başvuru öncelikle incelenir ve kesin olarak karara bağlanır. Kanun yoluna başvurulmuş olması, tedbirin uygulanmasını durdurmaz.”
Karşı tarafın ihtiyati tedbir kararına itiraz etme hakkı vardır. İtirazlar, kararın kendisine tebliğinden itibaren bir hafta içinde yapılır (HMK 394/2). İtiraz, tedbirin şartlarına, mahkemenin yetkisine ve teminata yönelik olur.
Mahkeme, itirazı değerlendirerek tedbiri değiştirir veya kaldırır. Bu kararlara karşı kanun yoluna başvurulabilir ve bu başvurular öncelikli olarak incelenir.
-
HAKSIZ İHTİYATİ TEDBİR VE TAZMİNAT
Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 394:
“(1) Lehine ihtiyati tedbir kararı verilen taraf, ihtiyati tedbir talebinde bulunduğu anda haksız olduğu anlaşılır yahut tedbir kararı kendiliğinden kalkar ya da itiraz üzerine kaldırılır ise haksız ihtiyati tedbir nedeniyle uğranılan zararı tazminle yükümlüdür.
(2) Haksız ihtiyati tedbirden kaynaklanan tazminat davası, esas hakkındaki davanın karara bağlandığı mahkemede açılır.
(3) Tazminat davası açma hakkı, hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyati tedbir kararının kalkmasından itibaren, bir yıl geçmesiyle zamanaşımına uğrar.”
Haksız ihtiyati tedbir nedeniyle zarar gören taraf tazminat talep edebilir (Hukuk Muhakemeleri Kanunu 399). Tazminat davası, ihtiyati tedbirin kalkmasından veya esas hakkındaki davanın kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde açılmalıdır.
-
İHTİYATİ TEDBİR KARARI NEDEN VERİLİR
İhtiyati tedbir kararına ihtiyaç duyulmasının temel nedeni yargılama sürecinde meydana gelebilecek hak kayıplarını önlemektir. Hukuki uyuşmazlıkların çözümü sırasında, davanın kesin karara bağlanması uzun zaman alır. Bu süreçte taraflardan biri, davanın sonucunda lehine karar verilecek bir hakkı kullanamaz hale gelir. Veya hakkın varlığını tehlikeye sokacak davranışlarla karşı karşıya kalır. Bu tür durumlarda mahkemeden ihtiyati tedbir kararı talep edilerek geçici koruma sağlanması amaçlanır. Özellikle taşınmazların devri veya bir alacağın tahsili gibi konularda hakların korunmasının gecikmesi telafisi güç veya imkânsız zararlara yol açar. Ayrıca, bir hakkın tamamen ortadan kalkması veya erişilemez hale gelmesi riskine karşı tedbir alınması zorunlu olur. Bu nedenle ihtiyati tedbir hukuk güvenliğini sağlamak için etkili bir araçtır.
-
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
İhtiyati tedbir kararı Türk hukukunda uyuşmazlık konusu hakkın korunması açısından hayati bir öneme sahiptir. Ancak, kötüye kullanılmasını önlemek amacıyla kanun koyucu tarafından sıkı koşullar getirilmiştir. Tedbirin doğru uygulanması, tarafların haklarının dengeli bir şekilde korunmasını sağlar.
İhtiyati tedbir kararlarının talep edilmesi ve uygulanması, hukuki bilgi ve stratejik değerlendirme gerektiren karmaşık bir süreçtir. Yanlış veya eksik başvurular hak kaybına neden olur. Bu nedenle sürecin avukat tarafından yürütülmesi önem taşır. Avukatlar delil toplama, uygun tedbir talebinin hazırlanması ve itiraz süreçlerinde hukuki desteği sağlayarak müvekkilinin haklarını en iyi şekilde savunur. Profesyonel yardım, dava sürecinde güvence sağlar. Başarılı sonuçlar elde etme olasılığını artırır.
Hemen bizimle iletişime geçin
📌 Menderes Avukat – Av. Ardahan ÇAKIR
📍 Kasımpaşa Mah. 203 Sk. No:1 İç Kapı No:103 Menderes/İZMİR
📞 +90 530 180 82 49