Vasiyetname, kişinin ölümünden sonra malvarlığının kimlere ve nasıl dağıtılacağını düzenlediği hukuki bir belgedir. Türk Medeni Kanunu’na (TMK) göre, vasiyetname düzenleme hakkı yalnızca ayırt etme gücüne sahip ve on beş yaşını doldurmuş kişilere tanınmıştır. Bu makalede vasiyetnamenin hukuki niteliği, çeşitleri ve düzenlenme şekilleri ele alınacaktır.
Türk Medeni Kanunu Madde 531:
“Vasiyet, resmî şekilde veya mirasbırakanın el yazısı ile ya da sözlü olarak yapılabilir.”
Vasiyetnamenin Hukuki Niteliği
Vasiyetname, tek taraflı bir hukuki işlem olup kişinin iradesi ile gerçekleşir ve ölümle birlikte hüküm doğurur. Vasiyetname, miras hukukunun önemli bir aracıdır; ancak yasal sınırlamalara tabidir. Özellikle, saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal etmemesi gerekir.
Saklı pay, kanunen belirli mirasçılara (örneğin, altsoy, anne-baba veya eş) ayrılmış olan zorunlu miras payıdır. Bir vasiyetname düzenlenirken bu paylara dikkat edilmesi gereklidir. Ancak dikkat edilmezse saklı paylı mirasçılar tenkis davası açar.
Vasiyetnamenin Türleri
Türk hukukunda vasiyetnameler, düzenlenme şekline göre üçe ayrılır:
- Resmi Vasiyetname
- El Yazılı Vasiyetname
- Sözlü Vasiyetname
-
Resmi Vasiyetname
Türk Medeni Kanunu Madde 532:
“Resmî vasiyetname, iki tanığın katılmasıyla resmî memur tarafından düzenlenir. Resmî memur, sulh hâkimi, noter veya kanunla kendisine bu yetki verilmiş diğer bir görevli olabilir.”
Medeni Kanun Madde 533:
“ Mirasbırakan, arzularını resmî memura bildirir. Bunun üzerine memur, vasiyetnameyi yazar veya yazdırır ve okuması için mirasbırakana verir. Vasiyetname, mirasbırakan tarafından okunup imzalanır. Memur, vasiyetnameyi tarih koyarak imzalar.”
Türk Medeni Kanunu Madde 535:
“Mirasbırakan vasiyetnameyi bizzat okuyamaz veya imzalayamazsa, memur vasiyetnameyi iki tanığın önünde ona okur ve bunun üzerine mirasbırakan vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan eder.
Bu durumda tanıklar, hem mirasbırakanın beyanının kendi önlerinde yapıldığını ve onu tasarrufa ehil gördüklerini; hem vasiyetnamenin kendi önlerinde memur tarafından mirasbırakana okunduğunu ve onun vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan ettiğini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalarlar.”
Resmi vasiyetname, noter, sulh hâkimi veya yetkili bir memur huzurunda düzenlenir. Resmi vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için özellikle şu şartların yerine getirilmesi gerekir:
- Vasiyet eden, iradesini açıklamalı ve ayrıca vasiyetin içeriği görevliler tarafından yazıya geçirilmelidir.
- İki tanık huzurunda vasiyetname okunur ve onaylanır.
- Bu bağlamda tanıklar, vasiyetçinin irade beyanında bulunabilecek durumda olduğunu tasdik eder.
Avantajları: Resmi vasiyetnameler, usulüne uygun düzenlendikleri için geçerlilik ihtimali yüksektir ve kaybolma riski yoktur.
Resmi vasiyetname düzenlenirken tanık olarak katılamayacak kişiler ve tanık olan kişilere vasiyetnamede kazandırma yapılamayacağı kanunda belirtilmiştir.
Türk Medeni Kanunu Madde 536:
“Fiil ehliyeti bulunmayanlar, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okur yazar olmayanlar, mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri, resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılamazlar.
Resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine katılan memura ve tanıklara, bunların üstsoy ve altsoy kan hısımlarına, kardeşlerine ve bu kişilerin eşlerine o vasiyetname ile kazandırmada bulunulamaz.”
-
El Yazılı Vasiyetname
Türk Medeni Kanunu Madde 538:
“El yazılı vasiyetnamenin yapıldığı yıl, ay ve gün gösterilerek başından sonuna kadar mirasbırakanın el yazısıyla yazılmış ve imzalanmış olması zorunludur. El yazılı vasiyetname, saklanmak üzere açık veya kapalı olarak notere, sulh hâkimine veya yetkili memura bırakılabilir.”
El yazılı vasiyetname, vasiyet eden tarafından baştan sona el yazısıyla yazılıp imzalanır. Geçerliliği için şu şartlar aranır:
- Belge tamamen vasiyetçinin kendi el yazısıyla yazılır.
- Tarih belirtilmelidir (gün/ay/yıl).
- Vasiyetçi, belgeyi imzalamalıdır.
Bu tür vasiyetnameler, notere veya sulh hakimine de bırakılabilme ihtimali vardır. Ancak bu zorunlu değildir. El yazılı vasiyetnamelerin en büyük riski kaybolma veya tahrif edilme olasılığıdır.
-
Sözlü Vasiyetname
Türk Medeni Kanunu Madde 539:
“Mirasbırakan; yakın ölüm tehlikesi, ulaşımın kesilmesi, hastalık, savaş gibi olağanüstü durumlar yüzünden resmî veya el yazılı vasiyetname yapamıyorsa, sözlü vasiyet yoluna başvurabilir. Bunun için mirasbırakan, son arzularını iki tanığa anlatır ve onlara bu beyanına uygun bir vasiyetname yazmaları veya yazdırmaları görevini yükler. Resmî vasiyetname düzenlenmesinde okur yazar olma koşulu dışında, tanıklara ilişkin yasaklar, sözlü vasiyetteki tanıklar için de geçerlidir.”
Sözlü vasiyetname, olağanüstü durumlarda (örneğin savaş, ölüm tehlikesi, ulaşımın imkânsız olduğu anlar) olur. Geçerli olabilmesi için şu şartlar aranır:
- Vasiyet eden, iradesini iki tanığa açıkça beyan etmelidir.
- Tanıklar, bu beyanı yazılı hale getirip imzalayarak sulh hukuk mahkemesi hâkimine sunmalıdır.
Bu tür vasiyetnameler, geçici niteliktedir ve durumun olağan hale dönmesiyle birlikte resmi veya el yazılı vasiyetname ile yenilenmelidir.
Mirasbırakanın iradesini yazılı hale getirmek üzere görevlendirilen tanıklardan biri, Türk Medeni Kanunu’nun 540. maddesi uyarınca bu iradenin belgelendirilmesini sağlamakla yükümlüdür.
Türk Medeni Kanunu Madde 540:
“Mirasbırakan tarafından görevlendirilen tanıklardan biri, kendilerine beyan edilen son arzuları, yer, yıl, ay ve günü de belirterek hemen yazar, bu belgeyi imzalar ve diğer tanığa imzalatır. Yazılan belgeyi ikisi birlikte vakit geçirmeksizin bir sulh veya asliye mahkemesine verirler ve mirasbırakanı vasiyetname yapmaya ehil gördüklerini, onun son arzularını olağanüstü durum içinde kendilerine anlattığını hâkime beyan ederler.
Tanıklar, daha önce bir belge düzenlemek yerine, vakit geçirmeksizin mahkemeye başvurup yukarıdaki hususları beyan ederek mirasbırakanın son arzularını bir tutanağa geçirtebilirler.
Sözlü vasiyet yoluna başvuran kimse askerlik hizmetinde bulunuyorsa, teğmen veya daha yüksek rütbeli bir subay; Ülke sınırları dışında seyreden bir ulaşım aracında bulunuyorsa, o aracın sorumlu yöneticisi; sağlık kurumlarında tedavi edilmekteyse, sağlık kurumunun en yetkili yöneticisi hâkim yerine geçer.”
Vasiyetnameden Dönme: Şartlar ve Yöntemler
Vasiyetname, kişinin ölümünden sonra malvarlığı üzerinde tasarruf etmesine olanak tanıyan hukuki bir işlemdir. Ancak vasiyet eden, hayatta olduğu sürece bu iradesini değiştirme veya tamamen ortadan kaldırma hakkına sahiptir. Türk Medeni Kanunu’na göre, vasiyetten dönme (vazgeçme) bir hak olup çeşitli şekillerde gerçek olur.
Vasiyetten Dönme Yöntemleri
Vasiyetten dönmenin yolları, vasiyetnamenin türüne ve içeriğine bağlıdır. Türk Medeni Kanunu’na göre vasiyetten dönme üç ana şekilde olur:
Yeni Bir Vasiyetname Düzenlemek
Vasiyet eden, önceki vasiyetini iptal etmek veya değiştirmek için yeni bir vasiyetname düzenler. Yeni vasiyetname, eski vasiyetnamenin hükümsüz kılınmasını açıkça ifade edebileceği gibi içerik olarak önceki düzenlemeleri dolaylı olarak da ortadan kalkar.
- Örneğin: Eski vasiyetnamede bir taşınmazın mirasçı A’ya bırakıldığı belirtilmişken, yeni vasiyetnamede bu taşınmazın mirasçı B’ye bırakıldığı ifade etmesinde herhangi bir sakınca yoktur. Bu durumda eski vasiyetin ilgili kısmı hükümsüz olur.
Vasiyetnamenin Fiziken İmha Edilmesi
Vasiyet eden, vasiyetnamenin fiziksel olarak yok edilmesi yoluyla iradesini geri alır.
- Örneğin: El yazılı bir vasiyetnameyi yırtmak veya yakmak vasiyetnamenin geçersiz sayılması için yeterli bir yöntemdir.
- Resmi vasiyetnamelerde ise vasiyetnameyi düzenleyen noter ya da sulh hâkimine başvurarak belgenin iptal edilmesi talep eder.
Sonraki tasarruflar
Mirasbırakan, önceki vasiyetnamesini ortadan kaldırmaksızın yeni bir vasiyetname yaparsa, kuşkuya yer bırakmayacak surette önceki vasiyetnameyi tamamlamadıkça, sonraki vasiyetname onun yerini alır.
Vasiyetten Dönmenin Hukuki Sonuçları
Eski Vasiyetnamenin Geçersizliği:
Vasiyetname, vasiyetten dönme işleminden sonra geçerliliğini yitirir. Ancak yeni bir vasiyetname düzenlenmemişse miras paylaşımı kanuni mirasçılık kurallarına göre olur.
Saklı Pay Hakları:
Saklı paylı mirasçıların haklarına zarar gelmediği sürece vasiyet eden vasiyetnameden dönme hakkını sınırsız şekilde kullanma yetkisi vardır.
Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi
Türk Medeni Kanunu Madde 550:
“Mirasbırakan, vasiyetnameyle bir veya birden çok vasiyeti yerine getirme görevlisi atayabilir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin, göreve başladığı sırada fiil ehliyetine sahip olması gerekir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisine sulh hâkimi tarafından bu görevi bildirilir; bildirim tarihinden başlayarak onbeş gün içinde kabul edilmediği sulh hâkimine bildirilmezse, görev kabul edilmiş sayılır.
Vasiyeti yerine getirme görevlisi hizmetinin karşılığında uygun bir ücret isteyebilir.”
Tanım:
Türk hukukunda vasiyeti yerine getirme görevlisi, vasiyetnameye uygun olarak ölen kişinin (murisin) malvarlığı üzerindeki tasarruflarının yerine getirilmesini sağlayan ve bu konuda hukuki sorumluluk taşıyan kişidir. Türk Medeni Kanunu’nun 550. maddesine göre muris, vasiyetname düzenlerken veya sonradan ayrı bir irade beyanıyla bir veya birden fazla kişiyi vasiyeti yerine getirme görevlisi olarak atar.
Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisinin Görevleri
Türk Medeni Kanunu Madde 552:
“Mirasbırakan, tasarrufunda aksini öngörmüş veya sınırlı bir görev vermiş olmadıkça vasiyeti yerine getirme görevlisi, mirasbırakanın son arzularının yerine getirilmesi için gerekli bütün işlemleri yapmakla görevli ve yetkilidir.
Vasiyeti yerine getirme görevlisi, özellikle;
-
Göreve başladıktan sonra gecikmeksizin terekedeki malların, hakların ve borçların listesini düzenler. Liste düzenlenirken olanak varsa mirasçılar hazır bulundurulur.
-
Terekeyi yönetir ve yönetimin gerektirdiği ölçüde tereke mallarının zilyetliğinin kendisine devrini ister.
-
Tereke alacaklarını tahsil eder, borçlarını öder.
-
Vasiyetleri yerine getirir.
-
Terekenin paylaşılması için plân hazırlar.
-
Tereke ile ilgili dava ve takiplerde miras ortaklığını temsil eder. Mirasçılar tarafından açılmış davalardan görevi ile ilgili olanlara müdahil olarak katılabilir.
-
Açtığı veya aleyhine açılan davalar ile yapılan takipleri mirasçılara bildirir.”
Vasiyeti yerine getirme görevlisi, mirasın ve vasiyetname ile düzenlenen işlemlerin amaca uygun şekilde gerçekleşmesini sağlamak için belirli yetki veya sorumluluklara sahiptir:
- Vasiyetnamenin Uygulanmasını Sağlamak:
-
- Vasiyetnamede belirtilen özel koşulların yerine getirilmesini sağlamak.
- Murisin malvarlığı üzerinde gerekli işlemleri yapmak.
- Belirli bir malvarlığı unsurunun, vasiyetle belirtilen kişiye devrini gerçekleştirmek.
- Malvarlığını Koruma:
- Murisin mirasçılara veya vasiyet alacaklılarına bırakılan haklarının korunmasını sağlamak.
- Malvarlığını kötüye kullanma durumlarına karşı önlemler almak.
- Hukuki ve Mali İşlemleri Yönetmek:
- Murisin borçlarının ödenmesini organize etmek.
- Ayrıca vasiyetle bağışlanan malların devrini hukuki olarak tamamlamak.
Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisinin Atanması ve Yetkileri
-
Atama Şekli:
-
- Muris Tarafından Atama: Muris, vasiyetname düzenlenirken veya sonradan yazılı bir beyanla belirler.
- Mahkeme Tarafından Atama: Muris vasiyeti yerine getirme görevlisini atamamışsa, mirasçıların veya ilgililerin, mahkemeden bu görevi üstlenecek bir kişi atanmasını talep etme hakkı vardır.
-
Yetkileri:
- Murisin, kanunu ve hakimin belirlediği yetki sınırları içinde hareket eder.
-
Görevin Sona Ermesi:
- Görev, vasiyetnameyle belirlenen işlemlerin tamamlanmasıyla sona erer.
- Görevli, görevden alınır veya istifa eder; bu durumda, mahkeme yeni bir görevli atar.
Vasiyetnamede Murisin Tasarruf Oranı Nedir ve Nasıl Belirlenir?
Türk Medeni Kanunu Madde 505:
“Mirasçı olarak altsoyu, ana ve babası veya eşi bulunan miras bırakan, mirasının saklı paylar dışında kalan kısmında ölüme bağlı tasarrufta bulunabilir.
Bu mirasçılardan hiç biri yoksa, mirasbırakan mirasının tamamında tasarruf edebilir.”
Murisin tasarruf oranı, miras bırakanın (murisin), malvarlığı üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabileceği kısmı ifade eder. Türk Medeni Kanunu’na (TMK) göre, murisin malvarlığının bir kısmı saklı paylı mirasçılar için ayrılmıştır. Bu bağlamda bu kısmı aşan tasarruflar yapılamaz. Tasarruf oranı murisin kanunen tasarruf edebileceği miras miktarını belirler.
Tasarruf Oranı Nasıl Belirlenir?
Türk Medeni Kanunu Madde 506:
“Saklı pay aşağıdaki oranlardan ibarettir:
-
Altsoy için yasal miras payının yarısı,
-
Ana ve babadan her biri için yasal miras payının dörtte biri,
-
(Mülga: 4/5/2007-5650/2 md.)
-
Sağ kalan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde yasal miras payının tamamı, diğer hâllerde yasal miras payının dörtte üçü.”
Türk Medeni Kanunu Madde 507:
“Tasarruf edilebilir kısım, terekenin mirasbırakanın ölümü günündeki durumuna göre hesaplanır. Hesap yapılırken, mirasbırakanın borçları, cenaze giderleri, terekenin mühürlenmesi ve yazımı giderleri, mirasbırakan ile birlikte yaşayan ve onun tarafından bakılan kimselerin üç aylık geçim giderleri terekeden indirilir.”
Tasarruf oranını belirlemek için, murisin malvarlığının toplamı üzerinden saklı paylar çıkar. Kalan kısım, murisin vasiyetname veya diğer ölüme bağlı tasarruflarla serbestçe tasarruf edebileceği orandır. Tasarruf oranı, saklı paylı mirasçıların varlığına ve bunların kanuni miras paylarına bağlı olarak değişir.
Tasarruf Oranının Hesaplanma Adımları:
- Miras Bırakanın Malvarlığı Belirlenir:
-
- Murisin terekesi (miras bıraktığı tüm malvarlığı) hesaplanır.
- Saklı Paylı Mirasçıların Hakları Belirlenir:
- Saklı paylı mirasçıların kanuni miras payları ve ayrıca saklı pay oranları hesaplanır.
- Saklı Pay Oranları (TMK‘ya Göre):
- Altsoy (çocuklar ve torunlar): Kanuni miras payının yarısı.
- Anne ve Baba: Kanuni miras payının dörtte biri.
- Sağ Kalan Eş:
- Sağ kalan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde yasal miras payının tamamı, diğer hâllerde yasal miras payının dörtte üçü.
- Tasarruf Edilebilir Kısım Hesaplanır:
- Terekeden saklı pay miktarı çıkar.
- Kalan kısım, murisin tasarruf edebileceği kısmı oluşturur.
Oranı Etkileyen Faktörler
-
Mirasçıların Sayısı ve Durumu:
-
- Saklı paylı mirasçıların varlığı tasarruf oranını doğrudan etkiler.
- Örneğin, saklı paylı mirasçı yoksa muris terekesinin tamamı üzerinde serbestçe tasarruf eder.
-
Saklı Pay Oranları:
- Saklı paylı mirasçıların oranları TMK’da açıkça düzenlenmiştir ve bu oranlar vasiyetname ile ihlal edilemez.
-
Tenkis Davası:
- Murisin tasarruf oranını aşan vasiyetname düzenlemesi yapılmışsa saklı paylı mirasçılar tenkis davası açar.
Vasiyetnamenin İptali ve Geçersizliği
Vasiyetnamenin geçersiz olmasına yol açabilecek durumlar şunlardır:
- Vasiyetçinin ayırt etme gücüne sahip olmaması.
- Vasiyetnamenin zorla veya tehdit altında yapılması.
- Şekil şartlarına uyulmaması.
İptal davasını, menfaati zarar gören kişiler açar.
Sonuç
Vasiyetname, bireylerin ölüm sonrası malvarlığı üzerindeki tasarruf yetkisini kullanmalarına olanak tanır. Ancak bu işlem, Türk Medeni Kanunu’nda belirtilen şekil şartlarına uygun şekilde yapılmalıdır. Resmi, el yazılı ve sözlü vasiyetname türlerinden hangisinin tercih edileceği kişinin ihtiyaç ve durumuna göre değişir. Vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için hukuki destek alınması ve saklı pay gibi sınırlamaların göz önünde bulundurulması tavsiye ediyoruz.
Son olarak görüleceği vasiyetname hazırlama ve vasiyetnameye bağlı iptal ve tenkis davalarının şartları bulunmakta olup karmaşık bir hukuki süreçten ibarettir. Tüm bu süreçte hak kaybına uğramamak ve başvurunun/davanın seyrinin hızlanabilmesi için mutlaka bir avukat ile iletişime geçmenizi tavsiye ederiz.
Bizimle iletişime geçin – Size en doğru hukuki desteği sağlayalım.
📌 Menderes Avukat – Av. Ardahan ÇAKIR
📞 +90 530 180 82 49