Hukuk sistemlerinde kişilerin şeref, onur ve saygınlıklarını koruma altına almak amacıyla çeşitli düzenlemeler bulunmaktadır. Türk Ceza Kanunu’nun 125 ila 131. maddeleri arasında yer alan hakaret suçu da bu kapsamda ele alınmıştır. Bu makalede hakaret suçunun tanımı, unsurları, cezai yaptırımları ve özel durumları detaylı olarak ele alınacaktır.
Türk Ceza Kanunu Madde 125:
“(1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekir.
(2) Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.
(3) Hakaret suçunun;
a) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı,
b) Dini, siyasi, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun davranmasından dolayı,
c) Kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle,
İşlenmesi halinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz.
(4) Hakaretin alenen işlenmesi halinde ceza altıda biri oranında artırılır.
(5) Kurul hâlinde çalışan kamu görevlilerine görevlerinden dolayı hakaret edilmesi hâlinde suç, kurulu oluşturan üyelere karşı işlenmiş sayılır. Ancak, bu durumda zincirleme suça ilişkin madde hükümleri uygulanır.”
HAKARET SUÇUNUN TANIMI VE UNSURLARI
Bu suç bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını zedeleyebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat edilmesi veya sövme suretiyle kişinin manevi değerlerine saldırılması şeklinde gerçekleşir.
Suçun oluşabilmesi için şu unsurların bulunması gerekmektedir:
- Fail ve Mağdur: Suçun faili herkesin olma ihtimali vardır. Mağdur da herhangi bir birey olabilir.
- Hareket Unsuru: Hakaret fiili mağdura yönelik olarak yapılmalıdır. Ve onun onurunu kırıcı nitelikte olmalıdır.
- Manevi Unsur (Kast): Suç ancak kasten işlenir. Failin bilerek ve isteyerek hakaret etmesi gerekir.
- Mağdurun Gıyabında Hakaret: Eğer hakaret mağdurun yokluğunda gerçekleşmişse fiilin en az üç kişiyle ihtilat edilerek (birlikte) işlenmiş olması gerekmektedir.
HAKARET SUÇUNUN CEZASI
Hakaret suçunun temel hali üç aydan iki yıla kadar hapis cezası veya adli para cezasıdır. Ancak, suçun niteliğine ve işleniş biçimine göre cezada artırım veya indirim olur.
Nitelikli Hakaret Halleri ve Cezai Artırım
Bazı durumlarda hakaret suçunda sanık daha ağır şekilde ceza alır:
- Kamu Görevlisine Görevinden Dolayı Hakaret (Madde 125/3-a):
- Kamu görevlilerine görevleri nedeniyle hakaret edilmesi halinde cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz.
- İnanç, Düşünce veya Kutsal Değerler Nedeniyle Hakaret (Madde 125/3-b, c):
- Kişinin dini, siyasi, sosyal, felsefi inançlarını açıklaması, değiştirmesi veya yayması nedeniyle hakarete uğraması durumunda da cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz.
- Hakaretin Alenen İşlenmesi (Madde 125/4):
- Hakaretin herkesin duyabileceği veya görebileceği şekilde alenen işlenmesi halinde verilen ceza altıda bir oranında artar.
- Kurul Halinde Çalışan Kamu Görevlilerine Hakaret (Madde 125/5):
- Bir kurulu oluşturan kamu görevlilerine hakaret edilmesi halinde suç her bir üye için işlenmiş gibi cezalandırılır. Ancak zincirleme suç hükümleri uygulanır.
HAKARET SUÇUNA KARŞI SAVUNMA VE İSPAT
Hakaret suçu iddiasında bulunan kişi iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Ancak isnadın ispatı belirli koşullara bağlıdır:
Türk Ceza Kanunu Madde 127:
“(1) İsnat edilen ve suç oluşturan fiilin ispat edilmiş olması halinde kişiye ceza verilmez. Bu suç nedeniyle hakaret edilen hakkında kesinleşmiş bir mahkûmiyet kararı verilmesi halinde, isnat ispatlanmış sayılır. Bunun dışındaki hallerde isnadın ispat isteminin kabulü, ancak isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetçinin ispata razı olmasına bağlıdır.
(2) İspat edilmiş fiilinden söz edilerek kişiye hakaret edilmesi halinde, cezaya hükmedilir.”
- Hakaret konusu isnadın doğru olması durumunda ceza verilmez (Madde 127/1). Ancak bu ispatın kamu yararı taşıması veya mağdurun ispata rıza göstermesi gerekir.
- Kesinleşmiş bir mahkûmiyet kararı varsa, isnat ispatlanmış sayılır (Madde 127/1).
- Eğer isnat doğru olsa bile, hakaret amacı taşıyorsa sanık ceza alır (Madde 127/2).
HAKARET SUÇUNUN HUKUKİ AYRICALIKLARI
Bazı durumlar, hakaret suçunda cezai sorumluluğu sınırlandırır veya ortadan kaldırır.
İddia ve Savunma Dokunulmazlığı (Madde 128):
“(1) Yargı mercileri veya idari makamlar nezdinde yapılan yazılı veya sözlü başvuru, iddia ve savunmalar kapsamında, kişilerle ilgili olarak somut isnadlarda ya da olumsuz değerlendirmelerde bulunulması halinde, ceza verilmez. Ancak, bunun için isnat ve değerlendirmelerin, gerçek ve somut vakıalara dayanması ve uyuşmazlıkla bağlantılı olması gerekir.”
Kişiler yargı mercileri veya idari makamlar nezdinde gerçek ve somut vakıalara dayanan iddialarda bulunabilirler. Ancak, isnatların uyuşmazlıkla ilgili olması gerekmektedir.
Haksız Fiil Nedeniyle veya Karşılıklı Hakaret (Madde 129):
“(1) Hakaret suçunun haksız bir fiile tepki olarak işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.
(2) Bu suçun, kasten yaralama suçuna tepki olarak işlenmesi halinde, kişiye ceza verilmez.
(3) Hakaret suçunun karşılıklı olarak işlenmesi halinde, olayın mahiyetine göre, taraflardan her ikisi veya biri hakkında verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.”
Haksız bir fiile tepki olarak hakaret edilmesi durumunda cezada indirim yapılabileceği gibi ceza tamamen kaldırılabilir.
Kasten yaralama suçuna tepki olarak hakaret edilmesi halinde fail ceza almaz.
Karşılıklı hakaret durumunda her iki tarafa da ceza verilmeyebilir veya cezada indirim uygulanabilir.
KİŞİNİN HATIRASINA HAKARET
Türk Ceza Kanunu Madde 130:
“(1) Bir kimsenin öldükten sonra hatırasına en az üç kişiyle ihtilat ederek hakaret eden kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Ceza, hakaretin alenen işlenmesi halinde, altıda biri oranında artırılır.
(2) Bir ölünün kısmen veya tamamen ceset veya kemiklerini alan veya ceset veya kemikler hakkında tahkir edici fiillerde bulunan kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”
Kişiler, hakaret suçunu yalnızca hayatta olanlara karşı işlemez. Bir kişinin ölümünden sonra hatırasına hakaret edilmesi de suç teşkil eder.
- Bir kişinin hatırasına en az üç kişiyle ihtilat ederek hakaret edenler üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası alır.
- Eğer hakaret alenen işlenmişse ceza altıda bir oranında artar.
- Bir ölünün cesedi veya kemiklerine saygısızlık eden kişi de üç aydan iki yıla kadar hapis cezası alır.
HAKARET SUÇUNDA SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA
Türk Ceza Kanunu Madde 131:
“(1) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen hariç; hakaret suçunun soruşturulması ve kovuşturulması, mağdurun şikayetine bağlıdır.
(2) Mağdur, şikayet etmeden önce ölürse, veya suç ölmüş olan kişinin hatırasına karşı işlenmiş ise; ölenin ikinci dereceye kadar üstsoy ve altsoyu, eş veya kardeşleri tarafından şikayette bulunulabilir.”
- Hakaret suçunun kovuşturulması kural olarak mağdurun şikâyetine bağlıdır.
- Ancak kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen hakaret suçlarında şikâyet şartı aranmaksızın doğrudan soruşturma ve kovuşturma olur.
- Eğer mağdur şikâyet etmeden önce ölürse ikinci dereceye kadar akrabaları, eşi veya kardeşleri şikâyet eder.
HAKARET SUÇUNDA UZLAŞMA
Hakaret suçu, uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer alır. Bu nedenle şikâyet üzerine soruşturma başlatıldığında savcılık dosyayı uzlaştırma bürosuna gönderir. Taraflar uzlaşırsa savcılık dava açmaz ve dosya kapanır. Uzlaşma sağlanamazsa yargılama devam eder.
HAKARET SUÇUNDA ŞİKÂYET
Hakaret suçu şikâyete bağlı bir suçtur. Mağdur, suçun işlendiğini öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içinde şikâyette bulunmalıdır. Ancak savcılık, kamu görevlisine görevinden dolayı işlenen hakaret suçunu re’sen soruşturur. Ve şikâyete tabi değildir.
HAKARET SUÇUNDA GÖREVLİ MAHKEME
Bu suça ilişkin davalarda görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemeleridir.
HAKARET SUÇUNDA HAKSIZ TAHRİK İNDİRİMİ
Hakaret suçu haksız bir fiile tepki olarak işlenmişse failin cezası üçte bir oranına kadar indirilebilir veya hiç ceza verilmez. Eğer hakaret kasten yaralama suçuna tepki olarak işlenmişse fail tamamen cezasız kalır.
HAKARET SUÇUNDA CEZANIN ERTELENMESİ
Sanığa verilen hapis cezası 2 yıl veya altında ise ve failin sabıkası yoksa mahkeme cezanın ertelenmesine karar verme ihtimali vardır. Erteleme kararı verilmesi durumunda sanık belirli bir denetim süresi içinde suç işlemezse ceza infaz olmaz.
HAKARET SUÇUNDA HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI (HAGB)
Sanığa verilen hapis cezası 2 yıl veya daha az ise ve mahkeme sanığın tekrar suç işlemeyeceği kanaatine varırsa mahkemenin hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar verme ihtimali vardır. HAGB kararı verilirse sanık 5 yıl içinde yeni bir suç işlemezse ceza tamamen düşer. Sabıka kaydına işlemez.
HAKARET SUÇUNDA ÖN ÖDEME
Ön ödeme, yalnızca altı ay veya daha az hapis cezası öngörülen veya sadece adli para cezasını gerektiren suçlar için uygulanır. Ancak 7 Kasım 2024 tarihli ve 7531 sayılı Kanun değişikliğiyle hakaret suçunun belirli halleri de ön ödeme kapsamına alınmıştır.
Hakaret suçunun şu durumlarda işlenmesi halinde fail ön ödeme yaparak kamu davasının açılmasını önler:
- Sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle hakaret (TCK 125/2)
- Dini inanç ve değerlere dayalı hakaret (TCK 125/3-b, c)
- Hakaretin alenen işlenmesi (TCK 125/4)
Fail Cumhuriyet savcılığının bildirdiği adli para cezası miktarını ve soruşturma giderlerini 10 gün içinde öderse, savcılık kamu davası açmaz. Talep edilmesi halinde bu miktarın üç eşit taksitte ödenmesine de karar verilme ihtimali vardır. Ancak taksitlerin süresinde ödenmemesi halinde, ön ödeme hükümsüz kalır. Ve soruşturmaya devam edilir.
Önemli Not: Ön ödeme yapılması, mağdurun tazminat davası açma hakkını engellemez ve kişisel hak taleplerini etkilemez.
HAKARET SUÇU SEBEBİYLE TAZMİNAT DAVASI
Hakaret suçu yalnızca cezai yaptırım doğurmakla kalmaz aynı zamanda mağdurun manevi tazminat davası açma hakkını da doğurur.
Türk Borçlar Kanunu’nun 58. maddesine göre kişilik hakları hukuka aykırı bir şekilde saldırıya uğrayan kişi, manevi tazminat talep eder. Hakaret nedeniyle kişilik hakları zedelenen mağdur, fail aleyhine Asliye Hukuk Mahkemesi’nde manevi tazminat davası açar.
Tazminat miktarı hakaretin ağırlığı, mağdurun sosyal durumu, failin kusur derecesi ve hakaretin etkileri göz önünde bulundurularak belirlenir. Mahkeme, mağdurun manevi zararını giderecek uygun bir miktara hükmeder.
Önemli bir nokta ceza davasından bağımsız olarak tazminat davası açılabileceğidir. Ceza davasında beraat edilse bile hakaret fiili hukuka aykırı bulunduğu takdirde tazminata hükmeder. Ancak ceza mahkemesi fiilin gerçekleşmediğine karar verirse tazminat davası reddolunur.
SONUÇ
Hakaret suçu bireylerin onur, şeref ve saygınlığını korumayı amaçlayan bir suç tipidir. Ancak her hakaret iddiası hukuki açıdan farklı değerlendirilmelidir. Suçun niteliği, işlendiği koşullar ve mağdurun durumu gibi birçok faktör verilecek cezanın belirlenmesinde etkilidir. Bu yüzden hem bireylerin haklarını koruması hem de hukukun doğru uygulanması açısından hakaret suçu titizlikle ele alınmalıdır.
Hakaret suçu ve diğer hukuki konularla ilgili detaylı bilgi almak veya hukuki destek talep etmek için bizimle iletişime geçebilirsiniz. Profesyonel hukuki danışmanlık hizmetlerimizle yanınızdayız.
Hemen Bizimle İletişime Geçin
📌 Menderes Ceza Avukatı – Av. Ardahan ÇAKIR
📞 +90 530 180 82 49
📧 av.ardahancakir@gmail.com